دکتر سید روح الله موسوی زاده عضو محترم هیئت مدیره موسسه سلامت نوید نیایش ، عضو هیأت علمی گروه معارف دانشگاه علوم پزشکی اصفهان. کارشناس سلامت و مراقبت معنوی در بیماران، مدرس اخلاق پزشکی و عضو گروه طب تسکینی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در یادداشتی به مناسبت شیوع کرونا به بحث اخلاق در کرونا پرداخته است:

در عصر تکنولوژی بسیاری از تعابیر، دیگر جایی برای بروز و ظهور ندارد. بسیاری از اصطلاحات زیبا فقط در کتب دیده می‌شوند و در چند شخصیت به خصوص که در گذشته می‌زیستند. تعابیری مانند خلوت، تفکر عمیق، سکوت و … که همگی گمشده انسان امروز است.

آیا می‌توان در این شرایط فعلی باز هم به این تعابیری که زمانی آرزوی بشر بوده رسید؟ آیا می‌توان باز هم در عین همه امور روزمره زندگی به خودمان هم بپردازیم؟ در دوران ما قبل کرونا کم کم داشتیم همه چیز را فراموش می‌کردیم. حتی خودمان را. تا آنجایی که حتی از خودمان هم فرار می‌کردیم. با همه بودیم جز خودمان. بیچاره خود من که چقدر تنها بود!

حال در دوران کرونا آیا نمی‌توان دست خود بیچاره ام را بگیرم. کمی به او محبت کنم؟ کمی دستش را بگیرم؟ کمی با او مهربان‌تر باشم؟ اصلاً او را ببینم؟ اکنون که فرصت‌ها برای ارتباط‌های گوناگون کمتر شده است آیا نمی‌تواند آغازی برای ارتباط با خودم باشد؟

آری. این همان خلوتی است که بزرگان همواره از آن بهره مند بودند. این خلوت منجر به خودشناسی می‌شود: انسان موجودی پیچیده و با ابعاد مختلف است. خودشناسی کمک می‌کند تا انسان این ابعاد نهادینه شده در وجود خود را بهتر بفهمد و بشناسد. این مسأله در روان شناسی با عنوان «خودمشاهده گری» و در اخلاق با عنوان «خود شناسی» مطرح می‌شود.

خودشناسی با رویکرد اخلاقی

منظور از خودشناسی در مبحث اخلاق، شناخت انسان از آن نظراست که انسان دارای استعدادها و نیروهایی برای تکامل است. خود سازی پرداختن به خویش، شکل دادن و جهت بخشیدن به فعّالیت های حیاتی است نه محدود کردن و متوقف ساختن آن‌ها. خود شناسی با خود سازی ارتباط اساسی و مبنایی دارد، خود شناسی برای آن است که بدانیم چگونه کوشش‌های علمی و عملی خود را تنظیم کنیم و آن‌ها را به چه سویی سوق دهیم تا در رسیدن به کمال حقیقی، مؤثر باشد.

خودشناسی از دیدگاه روانشناسی

روان شناسان از خود شناسی به «خود آگاهی» یا «خودمشاهده گری» نیز تعبیر می‌کنند. ابراهام مازلو (Abraham Maslow) روان شناس معروف یکی از اوّلین کسانی است که به خود شناسی و مطالعه در مورد خویش (Self- study) توجّه وافری مبذول داشته است. مازلو بر این باور است که انسان‌ها باید آن چیزی بشوند که باید بشوند. (ارتباطات انسانی، ج ۱، ص ۱۳۱)

مازلو پس از بیان سلسله مراتب و هرم نیازهای انسان‌ها، حدّ نهایی این هرم را «خودیابی» و «خودشکوفایی» قرار داده است. می‌توان گفت این نیاز، نیاز به راستی رساندن هستی خویش است. یعنی از بودن (Being) به شدن (Bicoming) رسیدن و توانایی‌های بالقوّه خود را کشف کردن به کار گرفتن. (ارتباطات انسانی، ج ۱، ص ۱۳۳)

ویل شوتس در کتاب پر فروش خود چنین مفهومی را بسیار مورد توجه قرار داده و آن را به گونه‌ای گسترده تجزیه و تحلیل کرده است. او در کتاب «اینک همه می آیند»، عمیقاً به رابطه بین «کشف خویشتن» یا «خودیابی» (self-discovery)و «خود شکوفایی» (self- actualization) پرداخته است: «هر فکری، حرکتی، کشش عضلانی‌ای، احساسی، دل پیچه ای، خاریدن بینی‌ای، بیماری ای؛ همه چیز دارای معنا است و به زبان حال مرتبط است. می‌توان فردی را در تمام سطوح و مراحل فوق شناخت و درک کرد و هر اندازه که او بیشتر بداند، آزادتر است که زندگی خویش را خود شکل دهد.

اگر بدانم اعضای بدنم به من چه می‌گویند، من عمیق‌ترین احساسات خود را شناخته ام و می‌توانم انتخاب کنم که چه می‌توانم بکنم… با در دست داشتن آگاهی کامل از خود، می‌توانم زندگی خود را رغم زنم. فقدان این تسلط بر خود موجب می‌شود که من از جهات مختلف تحت سیطره و کنترل عوامل دیگر قرار گیرم و این ناپسند، نا خوشایند، اضطراب زا و مبهوت کننده است.» (ارتباطات انسانی، ج ۱، ص ۱۳۴)

این مسأله اهمیت فوق العاده ای در زندگی هر انسانی دارد. چرا که هر قدر انسان خود را بیشتر بشناسد و با ابعاد وجودی خود بیشتر آشنا شود، بهتر می‌تواند از زندگی خود بهره ببرد و زندگی را در مسیر واقعی‌اش قرار دهد.

فواید خودشناسی

در اینجا سوال مهمی مطرح می‌شود که خودشناسی به چه دردی می‌خورد؟ مگر ما تا الان که به خودمان خیلی توجهی نمی‌کردیم چه چیزی را ازدست داده ایم که با خودشناسی باید به دست بیاوریم؟

از نظر اخلاق شخصی که خود را بشناسد به اهداف زیر دست می‌یابد:

۱ – تعارض و کشمکش کمتری با خود خواهد داشت؛ زیرا ریشه تعارض درونی نا آگاهی و عدم شناخت خود است. مولوی در داستان فیلی که در تاریکی می‌خواستند او را به شناسند می‌گوید علت اختلاف نظر مردم درباره چیستی فیل، این بود که شمع و روشنایی وجود نداشت.

در کف هر کس اگر شمعی بدی

اختلاف از گفتشان بیرون شدی

۲ – از زندگی خود احساس رضایت بیشتری دارد چون به وظایف خود عمل می‌کند.

۳ – از رفتارهای ناسالم، پرخطر و نا مناسب پرهیز می‌کند چرا که عاقلانه تر رفتار می‌کند. و انجام آن‌ها را به ضرر خود می‌داند.

۴ – در مقابل سختی‌های زندگی مقاومت می‌کند چون سختی‌ها را بخش تفکیک ناپذیر زندگی انسان‌ها و از علل موفقیت خود می‌داند.

۵ – انتخاب‌های زندگی را عاقلانه، به درستی و بدون تردید انجام می‌دهد. و از هدر رفت انرژی و زمان زیاد جلوگیری می‌کند.

۶ – با مردم و جامعه ارتباط بهتری دارد چون خود را ملاک رفتار با دیگران دانسته و آنچه را برای خود نمی‌پسندد برای دیگران نمی‌پسندد.

۷ – زیبایی‌های درونی و معنوی‌اش بیشتر تجلی می‌کند چون نگرش و دید او به زندگی تغییر کرده و نگرشی مثبت می‌شود.

۸ – استعدادهایش کشف و تکامل می‌یابد چون خود واقعی اش را می‌شناسد و از توانمندی‌ها و سرمایه درونی خود واقعی بهره می‌برد.

۹ – خودشناسی موجب شناخت خدا می‌گردد. چون انسان از خدا است.

۱۰ – با خود شناسی ارزش و کرامت انسانی برای خودش آشکار می‌گردد چون پی می‌برد برترین موجود است.

۱۱ – با شناخت خود، دستیابی به عزت نفس ممکن و آسان‌تر می‌گردد. چون به ارزش والای خود پی می‌برد و از درون احساس عزیز بودن دارد.

۱۲ – در پرتو خود شناسی آرامش درونی کاملی برای انسان حاصل می‌شود. چون جایگاه خود درنظام هستی را درک می‌کند و روش زندگی اش را آن طور که می‌خواهد انتخاب می‌کند.

۱۳ – با اطمینان بیشتری سعی در رسیدن به اهداف واقعی، عمیق و اساسی خود پیدا می‌کند.

۱۴ – با شناخت خود به قابلیت‌های خود برای استفاده از امدادهای غیبی و الهی پی می‌برد.

حال با این همه فایده برای خود شناسی آیا بهتر نیست در این فرصت به وجود آمده به طور جدی به آن بپردازیم؟؟

راهکارهای خودشناسی:

به این داستان توجه کنید: «زهرا» دانشجویی است به دلیل شرایط کرونا بیش از یک ماهی هست که در منزل مانده است. در خوابگاه که بود خود را به سحرخیزی عادت داده بود. صبح که با صدای اذان از خواب بیدار می‌شد، احساس درونی خوبی داشت. برای او شنیدن صدای اذان صبح نوید بخش آرامش بود. نمازش را خواند و کمی قرآن تلاوت کرد و مشغول درس خواندن شد. خواندن درس باعث شد کمی از ساعت غافل شود و نزدیک بود دیر به کلاس برسد. به سرعت آماده رفتن شد و دیگر فرصت صبحانه خوردن پیدا نکرد. به سرعت خود را به کلاس رساند. در پایان کلاس احساس گرسنگی شدیدی داشت. بلافاصله بعد از کلاس با دوستانش به بوفه دانشگاه رفتند و ضمن صرف غذا، گفتگوهای متنوع و صمیمانه ای داشتند.

او از اینکه با دوستان خوبی همراه شده بود که می‌توانند حرف‌های همدیگر را به فهمند خیلی خوشحال بود. زهرا احساس رضایتمندی زیادی داشت و دوران خوبی را در دانشگاه می‌گذراند. اما الان در منزل بسیاری از برنامه‌هایش مثل قبل نیست….

تمرین

در مثال بالا چند بعد مختلف انسان را می‌توانید پیدا کنید؟ آنها را در جدول جداگانه بنویسید:

۱- بعد………….. مثال:…………………..

۲- بعد……………. مثال:…………………

۳- بعد……………. مثال:………………….

۴- بعد……………… مثال:………………..

همان طور که مشاهده کردید، انسان دارای ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی است. این ابعاد در هم پیچیده هستند و به طور کامل قابل جداکردن از یکدیگر نیستند.

برای انجام خودشناسی نیاز به خلوتی چند دقیقه‌ای هست. لطفاً بدون حضور کسی قلم و کاغذ بردارید. در مورد ابعاد خود و آنچه هستید حداقل ۲۰ جمله بنویسید. در بعد جسمانی، روانی، اجتماعی و معنوی. هر آنچه از خود می‌دانید را مکتوب نمائید. فراموش نکنید که بدون نوشتن خیلی موفق نخواهید شد.

۱-من ……………………………. هستم.

۲- من……………………………..هستم.

.

.

.

.

.

۲۰- من……………………………..هستم.

تاریخ خبر : ۹۹.۱.۲۶